Sáng Tác Mới

Thô Luïc Baùt

Ngöôøi Vieät Nam raát sính thô. Coù ngöôøi coøn maïnh daïn cho raèng moãi ngöôøi Vieät Nam laø moät thi só. Ñieàu naày khoâng haún laø ñuùng, nhöng caâu ví ñoù raát hôïp tình hôïp lyù vì ai ai cuõng coù theå “noùi thô” ñöôïc, baát luaän ngöôøi aáy coù trình ñoä hoïc vaán cao thaáp nhö theá naøo. Coøn muoán trôû thaønh “thi só” thì ngöôøi aáy phaûi coù moät trình ñoä hoïc vaán toái thieåu, keøm theo söï hieåu bieát veà caáu truùc kyõ thuaät cuûa moãi theå thô. Neáu ngöôøi laøm thô maø khoâng naém vöõng caáu truùc kyõ thuaät cuûa luaät thô thì baøi thô ñoù bò hoûng. Coù nhieàu ngöôøi laøm thô maø khoâng naém vöõng luaät thô cho neân khoâng theå ñöôïc goïi laø “thi só” ñöôïc, maëc duø ngöôøi aáy ñaõ töøng laøm khaù nhieàu thô, hoaëc in khaù nhieàu thi taäp.

Baøi vieát naøy naèm trong khuoân khoå ghi nhaän veà caùc theå thô caên baûn Vieät Nam maø quùi baïn ñaõ töøng baét gaëp treân caùc taïp chí hoaëc trong caùc thi taäp, vôùi öôùc mong giuùp caùc baïn treû sính thô, muoán laøm thô, vaø muoán trôû thaønh “thi só” naém vöõng luaät thô. Ngöôøi vieát coá gaéng vieát thaät ngaén goïn vaø trong saùng ñeå caùc baïn deã daøng thoâng suoát. Keøm theo moãi theå thô laø nhöõng caâu thô, ñoaïn thô hoaëc baøi thô daãn chöùng laøm kieåu maãu.

Ngöôøi vieát seõ laàn löôït giôùi thieäu ñeán caùc baïn caùc theå thô thoâng thöôøng nhö: Theå Luïc Baùt, Bieán Theå Luïc Baùt, Theå Song Thaát Luïc Baùt, Theå Thaát Ngoân/Baûy Chöõ (Thô Cuõ), Theå Thaát Ngoân/Baûy Chöõ (Thô Môùi), vaø Theå Thô Taùm Chöõ.

  Theå Luïc Baùt

Thô Luïc Baùt, coøn ñöôïc goïi laø thô “Saùu Taùm”, vì caâu ñi tröôùc coù 6 chöõ, coøn caâu ñi sau coù 8 chöõ. Cöù theá maø laäp laïi hoaøi cho tôùi khi naøo taùc giaû muoán ngöng baøi thô. Thoâng thöôøng, baøi thô Luïc Baùt döøng laïi ôû caâu 8.  

          1.   Caùch Gieo Vaàn—Chöõ cuoái cuûa caâu treân (töùc caâu 6) phaûi vaàn vôùi chöõ thöù saùu cuûa caâu döôùi (töùc caâu 8). Cöù moãi hai caâu thì ñoåi vaàn, vaø bao giôø cuõng gieo vaàn baèng (coøn goïi laø baèng hoaëc bình, töùc coù daáu huyeàn hoaëc khoâng daáu). Kyù hieäu cuûa baèng laø B. Ñaëc bieät chöõ thöù tö cuûa caâu 6 vaø caâu 8 vaø chöõ thöù baûy cuûa caâu 8 luoân luoân ñöôïc gieo ôû vaàn traéc hay traéc (töùc coù daáu saéc, daáu hoûi, daáu ngaõ, hoaëc daáu naëng). Kyù hieäu cuûa traéc laø T. Chöõ thöù saùu cuûa caâu 8 ñöôïc goïi laø yeâu vaän (vaàn löng chöøng caâu), vaø chöõ thöù 8 cuûa caâu taùm ñöôïc goïi laø cöôùc vaän (vaàn cuoái caâu). Vaän hay vaàn laø tieáng ñoàng thanh vôùi nhau. Gieo vaàn thì phaûi hieäp vaän (töùc cho ñuùng vaän cuûa noù). Ví duï: hoøn, non, moøn, con... Neáu gieo vaàn möa vôùi maây thì bò laïc vaän. Coøn neáu gieo vaàn khoâng hieäp vôùi nhau thì goïi laø cöôõng vaän. Ví duï: tin ñi vôùi tieân.

          2.   Luaät Baèng Traéc—Caùch duøng maãu töï vaø vieát taét nhö sau: B laø Baèng, T laø Traéc, V  laø Vaàn.

Ví duï:

Caâu 6:              Traêm naêm |  trong coõi  | ngöôøi ta

                  Caâu 8:                              Chöõ taøi | chöõ meänh |  kheùo laø | gheùt nhau

                  Caâu 6:                            Traûi qua |  moät cuoäc  |  beå daâu

                  Caâu 8:                      Nhöõng ñieàu |  troâng thaáy |  maø ñau | ñôùn loøng

                                                                                        (Kieàu)

Ghi chuù:  Chöõ laø vaø ñau laø yeâu vaän (töùc laø vaàn ñaët ôû trong caâu); chöõ nhau vaø loøng laø cöôùc vaän (töùc laø vaàn ñaët ôû cuoái caâu). Chöõ thöù 6 cuûa caâu 6 (ta) hieäp vaän (V) vôùi chöõ thöù 6 cuûa caâu 8 (laø), chöõ thöù 8 (nhau) cuûa caâu 8 hieäp vaän (V) vôùi chöõ thöù 6 (daâu) cuûa caâu 6, chöõ thöù 6 (daâu) cuûa caâu 6 hieäp vaän (V) vôùi chöõ thöù 6 (ñau) cuûa caâu 8.

            Bieät leä—Tuy luaät baèng traéc ñaõ qui ñònh nhö ôû treân, nhöng nhöõng chöõ thöù 1, thöù 3 vaø thöù 5 neáu khoâng theo ñuùng luaät thì cuõng khoâng sao. Caùi bieät leä aáy ñöôïc goïi laø “nhaát, tam, nguõ baát luaän”, coù nghóa laø chöõ thöù 1, chöõ thöù 3 vaø chöõ thöù 5 khoâng keå (baát luaän), töùc khoâng nhaát thieát phaûi theo ñuùng luaät. Coøn caùc chöõ thöù 2, chöõ thöù 4, vaø chöõ thöù 6 baét buoäc phaûi theo ñuùng luaät (phaân minh), do caâu “nhì, töù, luïc phaân minh”.

            Ví duï:

                                    Traêm naêm trong coõi ngöôøi ta (Kieàu)

            (Ghi chuù: chöõ thöù 3 (trong) ñaùng leõ thuoäc vaàn Traéc, nhöng laïi ñoåi thaønh vaàn Baèng).

                                    Chöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau (Kieàu)

            (Ghi chuù: chöõ thöù 1 (Chöõ) vaø thöù 5 (kheùo) ñaùng leõ thuoäc vaàn Baèng, nhöng laïi ñoåi thaønh vaàn Traéc).

            3.   Thanh—Thanh goàm coù Traàm Bình Thanh vaø Phuø Bình Thanh. Traàm Bình Thanh laø nhöõng tieáng hay chöõ coù daáu huyeàn. Ví duï: laø, loøng, phoøng... Phuø Bình Thanh laø nhöõng tieáng hay chöõ khoâng coù daáu. Ví duï: nhau, ñau, mau... Trong caâu 8, hai chöõ thöù 6 vaø thöù 8 luoân luoân ôû vaàn Baèng, nhöng khoâng ñöôïc coù cuøng moät thanh. Coù nhö theá, aâm ñieäu môùi eâm aùi vaø deã nghe. Neáu chöõ thöù 6 thuoäc Phuø Bình Thanh thì chöõ thöù 8 phaûi thuoäc Traàm Bình Thanh, vaø ngöôïc laïi.

                   Ví duï:

                                    Chöõ taøi chöõ meänh kheùo laø gheùt nhau.

                   (Ghi chuù: laø thuoäc Traàm Bình Thanh, nhau thuoäc Phuø Bình Thanh).

                                    Nhöõng ñieàu troâng thaáy maø ñau ñôùn loøng.

                   (Ghi chuù: ñau thuoäc Phuø Bình Thanh, loøng thuoäc Traàm Bình Thanh).

          4.   Phaù Luaät—Thænh thoaûng chuùng ta baét gaëp ngöôøi laøm thô thích phaù luaät ôû chöõ thöù hai caâu 6, thay vì vaàn baèng thì laïi ñoåi ra vaàn traéc; coøn chöõ thöù tö thì coù khi ñoåi thaønh vaàn baèng thay vì vaàn traéc nhö thöôøng leä. Caâu 6 cuõng ñöôïc ngaét ra laøm hai veá.

                   Ví duï:                 Mai coát caùch | tuyeát tinh thaàn (B T T T B B)

                                     Moãi ngöôøi | moät veû | möôøi phaân | veïn möôøi  (T B T T B B T B)

(Kieàu)

                                              Ñau ñôùn thay | phaän ñaøn baø (B T B T B B)

(Kieàu)

                                                 Khi töïa goái | khi cuùi ñaàu (B T T B T B)

(Kieàu)

                                             Ñoà teá nhuyeãn | cuûa rieâng taây  (B T T T B B)

                                  Saïch saønh sanh veùt | cho ñaày  tuùi tham (T B B T B B T B)

(Kieàu)

Bieán Theå Luïc Baùt laø theå vaên bieán ñoåi ôû caùch gieo vaàn.

                  Ví duï:

                        Caâu 6:    Vöøa ra ñeán chôï moät khi

                        Caâu 8:    Thaáy roàng che phuû töù vi moät ngöôøi

                        Caâu 6:    Nguyeân naøng soá lyù ngheà noøi

                        Caâu 8:    Döôùi ñaát treân trôøi thuoäc heát moïi phöông   (T T B B T T B B)

                                           (Truyeän Lyù Coâng )

Chuù thích: Caâu taùm thöù hai vöøa phaù luaät vöøa bieán theå. Chöõ thöù tö (trôøi) cuûa caâu 8 laïi vaàn vôùi chöõ thöù saùu (noøi) cuûa caâu 6.

Hoaëc:

                        Caâu 6:    Khoan khoan chaân böôùc beân ñöôøng

                        Caâu 8:    Thaáy chaøng hoï Lyù ngoài ñöông aên maøy

                        Caâu 6:    Ñaàu thôøi ñoäi noùn coû may

                        Caâu 8:    Maët voõ mình gaày caàm saùch giôø laâu   (T T B B B T B B)

                                                (Truyeän Lyù Coâng)

            Chuù thích: Caâu taùm thöù hai vöøa phaù luaät vöøa bieán theå. Chöõ thöù tö (gaày) cuûa caâu 8 laïi vaàn vôùi chöõ thöù saùu (may) cuûa caâu 6.

Treân ñaây laø moät soá nieâm luaät caên baûn cuûa thô Luïc Baùt. Laøm thô Luïc Baùt tuy deã maø khoù. Caùi khoù laø ôû caùch gieo vaàn, laøm sao ñöøng cho bò laïc vaän hoaëc cöôõng vaän. Moät baøi thô hay maø bò laïc vaän hoaëc cöôõng vaän thì seõ laøm hoûng caû baøi thô, cuõng gioáng nhö moät con saâu laøm hoûng caû noài canh ngon vaäy!

Ngöôøi vieát seõ neâu moät vaøi ví duï ñieån hình ñeå baïn thaáy nhöõng khuyeát ñieåm nho nhoû maø ngöôøi laøm thô khoâng ñeå yù tôùi, coù theå vì chöa naém vöõng nieâm luaät hoaëc cuõng coù theå vì coi thöôøng nieâm luaät. Söï khoâng hieäp vaän aáy goïi laø cöôõng vaän hay eùp vaän (tin ñi vôùi tieân) vaø laïc vaän (möa ñi vôùi maây).

(Ghi Chuù: Veà Vaàn hay Vaän, xin xem moät baøi vieát rieâng veà Thanh, Baèng Traéc vaø Vaàn cuûa cuøng taùc giaû seõ coáng hieán caùc baïn trong moät dòp khaùc.)

Ví duï:

Nhôù xuaân löûa ñaïn röøng ñoài

Nhôù ñeâm khoâng nguû cuoái trôøi Vieät Nam

Baây giôø möôïn chuùt thôøi gian

Chia cho hieän taïi ñeå laøm quaø Xuaân

Chuù thích:

ñoài ñi vôùi trôøi laø Cöôõng vaän (ñoài vôùi trôøi thuoäc Vaàn Thoâng,1 chæ hôïp veà Thanh chöù khoâng hôïp veà AÂm).

Nam ñi vôùi gian laø Laïc vaän (Nam vaø gian khoâng thuoäc Vaàn Chính 2 vaø Vaàn Thoâng).

gian ñi vôùi laøm laø Laïc vaän (gian vaø laøm khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Nhôù mi quaàng bieät Quyønh Coâi

Nhôù höông boà keát nhôù ngöôøi meï queâ

Chuù thích:

Coâi ñi vôùi ngöôøi laø Laïc vaän (Coâi vaø ngöôøi khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Nhôù em phuïng phòu: trôøi möa

Giao thöøa chaúng ñöôïc vui ñuøa vôùi nhau

Chuù thích:

Möa ñi vôùi ñuøa laø Cöôõng vaän (möa vaø ñuøa thuoäc Vaàn Thoâng, chæ hôïp veà Thanh chöù khoâng hôïp veà AÂm).

Coù ngöôøi hoâm aáy chaûi ñaàu

Voâ tình toùc cöù bay vaøo vai ta

Chuù thích:

ñaàu ñi vôùi vaøo laø Laïc vaän (ñaàu vaø vaøo khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Ly caø pheâ Myõ nhaït hôn

Nhöng ñaày chaát ñaéng trong hoàn tha höông

Chuù thích:

hôn ñi vôùi hoàn laø Cöôõng vaän (hôn vaø hoàn thuoäc Vaàn Thoâng, chæ hôïp veà Thanh chöù khoâng hôïp veà AÂm).

Vaãn khoâng gian aáy baõo buøng

Hay moà hoâi töôùi treân thung luõng caèn

Baây giôø ngoài giöõa theá gian

So giaây öôùm thöû maáy gam giao muøa

Chuù thích:

caèn ñi vôùi gian laø Laïc vaän (caèn vaø gian khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

gian ñi vôùi gam laø Laïc vaän (gian vaø gam khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Gioù thôm töø thuôû hoaøng hoân

Theo chaân aùnh saùng veà oâm ngang trôøi

Chuù thích:

hoân ñi vôùi oâm laø Laïc vaän (hoân vaø oâm khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Röøng Xuaân hoa laù eâm ñeàm

Coù ngöôøi thô thaån ñi tìm phong lan

Chuù thích:

ñeàm ñi vôùi tìm laø Laïc vaän (ñeàm vaø tìm khoâng thuoäc Vaàn Chính vaø Vaàn Thoâng).

Qua caùc daãn chöùng treân ñaây, ngöôøi vieát hy voïng baïn seõ traùnh ñöôïc caùc loãi laàm ñaùng tieác, ñeå baøi thô Luïc Baùt cuûa baïn ñöôïc eâm aùi vaø hoaøn haûo hôn. Ñöøng vì tieác coâng hoaëc ngaïi khoå maø laøm hoûng ñi moät baøi thô hay. Neáu caàn vöùt boû möôøi baøi thô (bò hoûng nieâm luaät) ñeå chæ coøn giöõ laïi moät baøi thô hay (ñuùng nieâm luaät) thì baïn cuõng neân laøm. Chuùc baïn thaønh coâng.

(Ñöùc Phoá, ngaøy 14 thaùng 5 naêm 1992)