Sáng Tác Mới

Thô Ñöôøng Luaät

Caùch Gieo Vaàn, Nguyeân Taéc Ñoái, vaø Luaät Baèng Traéc

Thô Ñöôøng  Luaät coøn coù nhöõng teân goïi khaùc nhau nhö: Thô Ñöôøng, Ñöôøng Thi, Thaát Ngoân Baùt Cuù vaø Thaát Ngoân Baùt Cuù Ñöôøng Luaät. Thô Ñöôøng Luaät coù 2 loaïi: Töù Tuyeät (töùc moãi caâu coù 7 chöõ vaø moãi baøi coù 4 caâu) vaø Baùt Cuù (töùc moãi caâu coù 7 chöõ vaø moãi baøi coù 8 caâu). Trong baøi naøy, ngöôøi vieát chæ laïm baøn tôùi theå Thaát Ngoân Baùt Cuù maø thoâi.

I.     Caùch Gieo Vaàn—Thô Ñöôøng Luaät coù luaät leä nhaát ñònh cuûa noù, baïn khoâng theå bieán cheá moät caùch khaùc ñöôïc. Caùch gieo vaàn nhö sau:

-         Suoát baøi thô chæ gieo theo moät vaàn maø thoâi. Ví duï: Vaàn oâi thì ñi vôùi oâi, vaàn ta thì ñi vôùi ta hoaëc taø.

-         Trong baøi thô coù 5 vaàn ñöôïc gieo ôû cuoái caâu ñaàu (töùc caâu soá 1) vaø ôû cuoái caùc caâu chaün (töùc caâu 2, 4, 6 vaø 8).

-         Gieo vaàn thì phaûi hieäp vaän (töùc cho ñuùng vaän cuûa noù). Ví duï: hoøn, non, moøn, con… Neáu gieo vaàn möa vôùi maây thì bò laïc vaän. Coøn neáu gieo vaàn khoâng hieäp vôùi nhau thì goïi laø cöôõng vaän hay eùp vaän, chaúng haïn nhö: in vôùi tieân.

II.    Nguyeân Taéc Ñoái—Caùc caâu ñoái vôùi nhau phaûi thaät chænh, caû veà yù, veà tình, veà theå loaïi töø ngöõ, v.v… Theå loaïi töø ngöõ töùc tính töø phaûi ñoái vôùi tính töø, danh töø phaûi ñoái vôùi danh töø, ñoäng töø phaûi ñoái vôùi ñoäng töø, v.v… 

        Trong baøi thô coù 4 phaàn: Ñeà (goàm coù Phaù ñeà vaø Thöøa ñeà), Thöïc hoaëc Traïng, Luaän, vaø Keát.

        1.   Ñeà goàm coù hai phaàn:

  -   Phaù ñeà (caâu thöù 1):

                 Böôùc tôùi Ñeøo Ngang boùng xeá taø,

              -   Thöøa ñeà (caâu thöù 2): 

                              Coû caây chen ñaù, laù chen hoa.

2.      Thöïc hoaëc traïng (caâu thöù 3 vaø caâu thöù 4): Hai caâu naøy phaûi ñoái vôùi nhau.

                              Lom khom döôùi nuùi, tieàu vaøi chuù,

                              Laùc ñaùc beân soâng, chôï maáy nhaø.

             Ghi chuù: Lom khom ñoái vôùi laùc ñaùc (traïng töï) vaø baèng ñoái vôùi traéc. Tieàu ñoái vôùi chôï (danh töø) vaø baèng ñoái vôùi traéc. Chuù ñoái vôùi nhaø (danh töø) vaø traéc ñoái vôùi baèng.

3.                  Luaän (caâu thöù 5 vaø caâu thöù 6): Luaän coù nghóa laø luaän baøn. Hai caâu naøy baøn baïc

theâm veà noäi dung cuûa baøi thô, veà phong caûnh hay veà tình caûm. Hai caâu naøy phaûi ñoái vôùi nhau.

      Nhôù nöôùc, ñau loøng con quoác quoác,

      Thöông nhaø, moûi mieäng caùi gia gia.

             Ghi chuù: Nhôù ñoái vôùi thöông (ñoäng töø) vaø traéc ñoái vôùi baèng. Nöôùc ñoái vôùi nhaø (danh töø) vaø traéc ñoái vôùi baèng. Ñau loøng ñoái vôùi moûi mieäng (traïng töø) vaø baèng ñoái vôùi traéc. Con quoác quoác ñoái vôùi caùi gia gia (danh töø) vaø traéc ñoái vôùi baèng.

        4.   Keát (caâu thöù 7 vaø caâu thöù 8): Hai caâu keát khoâng nhaát thieát phaûi ñoái nhau, nhöng phaûi giöõ luaät baèng traéc.

                              Döøng chaân ñöùng laïi: trôøi, non, nöôùc,

                              Moät maûnh tình rieâng ta vôùi ta.

                              (Baø Huyeän Thanh Quan: Qua Ñeøo Ngang)

              Ghi chuù: Döøng chaân laø vaàn baèng ñoái vôùi moät maûnh laø vaàn traéc; ñöùng laïi laø vaàn traéc ñoái vôùi tình rieâng laø vaàn baèng; nöôùc laø vaàn traéc ñoái vôùi ta laø vaàn baèng.

III.   Luaät Baèng Traéc—Luaät Baèng Traéc goàm coù Thanh, Luaät, vaø Nieâm.

1.     Thanh—Goàm coù Thanh Baèng vaø Thanh Traéc.

a.  Thanh Baèng—laø nhöõng tieáng hay chöõ khoâng coù daáu (nhö: minh, lan, thanh, hoa…) vaø nhöõng tieáng hay chöõ coù daáu huyeàn (nhö: ngöôøi, trôøi, tình…).

b.  Thanh traéc—Laø nhöõng tieáng hay chöõ coù daáu saéc (  ù), daáu hoûi (  û), daáu ngaõ (   õ), vaø daáu naëng ( .). Ví duï: laù, baùt, töôûng, ñænh, muõ, cuõ, töï, troï …

2.      Luaät—Thô baùt cuù laøm theo hai luaät: Luaät Baèng vaø Luaät Traéc.

a.  Luaät Baèng—Chöõ thöù hai ôû caâu ñaàu thuoäc vaàn Baèng. Ví duï:

Ao thu laïnh leõo nöôùc trong veo

(1)   Luaät Baèng Vaàn Baèng—Caùch duøng maãu töï vaø vieát taét nhö sau: B laø Baèng, T laø Traéc vaø V laø Vaàn. Luaät Baèng Vaàn Baèng nhö sau:

          1. B B T T T B B (V)

2. T T B B T T B (V)

3. T T B B B T T

4. B B T T T B B (V)

5. B B T T B B T

6. T T B B T T B (V)

7. T T B B B T T

8.   B B T T T B B (V)

Ví duï:

                        Coâ haøng laáy saùch caép ra ñaây!

                        Xem thöû truyeän naøo thuù laïi say.

                        Nöõ tuù coù bao xin xeáp caû,

                        Phöông hoa phoûng lieäu coù coøn hay…?

                        Tuyeån phu maëc yù tìm cho kyõ,

                        Chinh phuï theá naøo baùn laáy may.

                        Kyø ngoä bích caâu xin tieän hoûi,

                        Giaù tieàn caû ñoù tính sao vay.

(Hoà Xuaân Höông—Hoûi Coâ Haøng Saùch)

b.  Luaät Traéc—Chöõ thöù hai ôû caâu ñaàu thuoäc vaàn Traéc. Ví duï:

Böôùc tôùi Ñeøo Ngang boùng xeá taø

(1)   Luaät Traéc Vaàn Baèng—Luaät Traéc Vaàn Baèng nhu sau:

1. T T B B T T B (V)

2. B B T T T B B (V)

3. B B T T B B T

4. T T B B T T B (V)

5. T T B B B T T

6. B B T T T B B (V)

7. B B T T B B T

8.  T T B B T T B (V)

Ví duï:

                        Vaêng vaúng tai nghe tieáng khoùc gì?

                        Thöông choàng neân khoùc tæ tì ti.

                        Ngoït buøi, thieáp nhôù muøi cam thaûo,

                        Cay ñaéng, chaøng ôi, vò queá chi.

                        Thaïch nhuõ, traàn bì, sao ñeå laïi,

                        Quy thaân, lieân nhuïc, taåm mang ñi.

                        Dao caàu, thieáp bieát trao ai nhæ?

                        Sinh kyù, chaøng ôi, töû taéc quy.

                        (Hoà Xuaân Höông—Baø Lang Khoùc Choàng)

Chuù Thích: Nhöõng chöõ coù gaïch ôû döôùi (chöõ thöù 2, 4 vaø 6) ñeàu phaûi theo ñuùng luaät, coøn nhöõng chöõ khaùc (tröø chöõ ôû cuoái caâu) coù theå khoâng caàn phaûi theo luaät. Meïo ñeå nhôù:

Nghóa laø chöõ thöù nhaát, thöù ba vaø thöù naêm khoâng keå (baát luaän), töùc khoâng nhaát thieát phaûi theo ñuùng luaät; coøn chöõ thöù hai, thöù tö vaø thöù saùu thì baét buoäc phaûi theo luaät (phaân minh). Neáu khoâng theo luaät thì goïi laø thaát luaät.

3.      Nieâm—Nhöõng chöõ phaûi ñi caëp vôùi nhau vaø dính vôùi nhau.

Ví du:ï Luaät Baèng Vaàn Baèng.

Caâu 1 nieâm vôùi caâu 8

1.            B B T T T B B (V)

Caâu 2 nieâm vôùi caâu 3

2.            T T B B T T B (V)

3.            T T B B B T T

Caâu 4 nieâm vôùi caâu 5

4.            B B T T T B B (V)

5.            B B T T B B T

Caâu 6 nieâm vôùi caâu 7

6.            T T B B T T B (V)

7.            T T B B B T T

Caâu 8 nieâm vôùi caâu 1

8.             B B T T T B B (V)

Ví duï: Luaät Traéc Vaàn Baèng.

Caâu 1 nieâm vôùi caâu 8

1.            T T B B T T B (V)

Caâu 2 nieâm vôùi caâu 3

2.            B B T T T B B (V)

3.            B B T T B B T

Caâu 4 nieâm vôùi caâu 5

4.            T T B B T T B (V)

5.            T T B B B T T

Caâu 6 nieâm vôùi caâu 7

6.            B B T T T B B (V)

7.            B B T T B B T

Caâu 8 nieâm vôùi caâu 1

8.            T T B B T T B (V)

Cuõng coù tröôøng hôïp nhaø thô laøm sai luaät, thay vì ñang ôû Luaät Baèng thì laïi ñoåi sang Luaät Traéc. Vì  Nieâm khoâng ñi vôùi nhau neân goïi laø Thaát Nieâm.

Ví duï: Duøng baøi thô Caûnh Laøm Leõ (Laáy Choàng Chung) cuûa Hoà Xuaân Höông (ñuùng nieâm luaät) ñeå ñoåi sang thaát nieâm (xem chöõ thöù 2 coù gaïch döôùi):

            Keû ñaép chaên boâng, keû laïnh luøng,

            Cheùm cha caùi kieáp laáy choàng chung!

            Naêm thì möôøi hoïa, neân chaêng chôù,

            Moät thaùng ñoâi laàn, coù cuõng khoâng…

            Coá ñaám aên xoâi, xoâi laïi hoûng,

            Caàm baèng laøm möôùn, möôùn khoâng coâng.

            Thaân naøy ví bieát döôøng naøy nhæ,

            Thaø tröôùc thoâi ñaønh ôû vaäy xong.

Ñoåi thaønh thaát nieâm:

            Keû ñaép chaên boâng, keû laïnh luøng,

            Cheùm cha caùi kieáp laáy choàng chung!

            Coá ñaám aên xoâi, xoâi laïi hoûng (thaát nieâm),

            Caàm baèng laøm möôùn, möôùn khoâng coâng.

Naêm thì möôøi hoïa, neân chaêng chôù,

            Moät thaùng ñoâi laàn, coù cuõng khoâng…

            Thaân naøy ví bieát döôøng naøy nhæ,

            Thaø tröôùc thoâi ñaønh ôû vaäy xong.

Chuù yù: Duø chæ ñaët sai coù moät caâu (caâu thöù 3) nhöng bò thaát nieâm toaøn baøi thô. Theá môùi bieát luaät thô Ñöôøng khaét khe bieát döôøng naøo!

Khi laøm thô Ñöôøng Luaät thì phaûi giöõ cho ñuùng nieâm luaät. Neáu khoâng, duø baøi thô cuûa baïn coù noäi dung hay maáy ñi nöõa thì cuõng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc.

Vónh Lieâm

(Ñöùc Phoá, 15 thaùng 9 naêm 2001)